تمایز فیلسوفان مسلمان (فارابی- ابن‌سینا) از ارسطو در بحث وجوب و امکان

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

مربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

چکیده

ارسطو وجوب و امکان را در منطق خود، با عنوان جهات قضایا مطرح می‌سازد و در فلسفه‌ی وی، مقصود از امکان، نوعی قوه است که برای خروج از حال بالقوه به بالفعل، نیاز به واجبی دارد که فعلیت محض است. تمایز میان وجود و ماهیت نزد ارسطو، در قلمرو منطق مطرح است و به حوزه‌ی متافیزیکِ وی وارد نمی‌شود و درنتیجه در نظام هستی‌شناسی‌اش، هیچ‌گونه تأثیری ندارد. فارابی تمایز میان وجود و ماهیت را به حوزه‌ی متافیزیک وارد کرد و درواقع، وی مُبدع تمایز میان واجب و ممکن بر مبنای تمایز مابعدالطبیعی میان وجود و ماهیت است. ابن‌سینا نیز نظریه‌ی تقسیم موجود به واجب و ممکن بر مبنای تمایز متافیزیکی میان وجود و ماهیت را از فارابی به ارث برده، آن را اساس نظام فلسفی خویش قرار داد؛ بنابراین واجب و ممکن به معنای مصطلح در فلسفه‌ی اسلامی، در فلسفه‌ی ارسطو سابقه نداشته است و واجبْ خالق نیست، همان‌طور که ممکنْ مخلوق به معنای مدنظرِ فارابی و ابن‌سینا نیست.

کلیدواژه‌ها


1. ابن‌سینا، (1403هـ)، الاشارات و التنبیهات مع شرح خواجه نصیرالدین طوسی و شرح الشرح قطب الدین رازی، ج: 1 و 3، الطبع الثانی، دفتر نشر کتاب.
2. ـــــــــ، (1379)، التعلیقات، چاپ چهارم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
3. ـــــــــ، (1353)، دانشنامه علائی، الهیات، با مقدمه و حواشی و تصحیح محمد معین، چاپ دوم، تهران: انتشارات دهخدا.
4. ـــــــــ، (1383)، دانشنامه علائی، رساله منطق، با مقدمه و حواشی و تصحیح محمد معین، محمد مشکوه، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
5. ـــــــــ، (1404ه)، الشفاء، الالهیات، راجعه و قدم له الدکتور ابراهیم مدکور، تحقیق الاب قنوانی و سعید زاید، قم: منشورات مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی.
6. ـــــــــ، (1404هـ)، الشفاء، المنطق، ج: 1، راجعه و قدم له الدکتور ابراهیم مدکور، تحقیق سعید زاید، قم: منشورات مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی.
7. ــــــــــ، (1371)، المباحثات، چاپ اول، قم: انتشارات بیدار.
8. ــــــــــ، (1363)، المبدا و المعاد، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل.
9. ارسطو، (1378ش)،  ارگانون، ترجمه‌ی میرشمس‌الدین ادیب سلطانی، تهران: انتشارات نگاه.
10. ـــــ، (1378)، سماع طبیعی، ترجمه‌ی محمدحسن لطفی تبریزی، چاپ اول، تهران: طرح نو.
11. ـــــ، (1377ش)، مابعدالطبیعه، ترجمه‌ی شرف‌الدین خراسانی، تهران: انتشارات حکمت.
12. ژیلسون، اتین، (1374)، خدا و فلسفه، ترجمه‌ی شهرام پازوکی، تهران: انتشارات حقیقت.
13. ـــــــــــــ، (1366)، روح فلسفه قرون وسطی، ترجمه‌ی ع. داوودی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
14. ــــــــــــــ، (1385)، فلسفه اسلامی و یهودی، ترجمه‌ی حسن فتحی، تهران: انتشارات حکمت.
15. فارابی، (1371)، رسالتان فلسفیتان در ضمن کتاب التنبیه علی سبیل السعاده، تحقیق جعفر آل یاسین، چاپ اول، تهران: انتشارات حکمت.
16. ــــــ، (1990م)، الحروف، تحقیق محسن مهدی، چاپ دوم، بیروت: دارالمشرق.
17. ــــــ، (1349ه)، الدعاوی القلبیه، چاپ اول، حیدر آباد دکن، دائره المعارف العثمانیه.
18. ــــــ، (1964م)، السیاسه المدنیه، تحقیق فوزی متری نجار، بیروت: المطبعه الکاثولیکیه.
19. ــــــ، (1328ه)، عیون المسائل، قاهره: المکتبه السلفیه.
20. ــــــ، (1405ه)، فصوص الحکم، تحقیق شیخ محمد حسن آل یاسین، قم: انتشارات بیدار.
21. ــــــ، (1405ه)، فصول المنتزعه، تحقیق فوزی متری نجار، بی‌جا: انتشارات الزهراء.
22. ــــــ، (1409ه)، المنطقیات، ج: 2، تحقیق محمد تقی دانش پژوه، قم: مکتبه آیه‌الله‌العظمی المرعشی.
23. ــــــ، (1985م)، المنطق عند الفارابی، الجزء الاول، تحقیق و تعلیق و تقدیم رفیق العجم، بیروت: دار المشرق.
24. ورنر، شارل، (1372ش)، حکمت یونان، ترجمه‌ی بزرگ نادرزاده کرمانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
25. Ross, David, (1995), Aristotle, sixth edition, London: Routledge.