تبیین نظریه‌ی انکشاف در حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی فلسفه، گرایش حکمت متعالیه، دانشگاه فردوسی مشهد، پردیش بین‌آلملل

2 استاد گروه حکمت و فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

آیا می‌‌‌توان برای افکار صدرالمتألهین، ادوار مختلف فکری در نظر گرفت؟ در صورت ممکن، آرای خاص حکمت متعالیه مربوط و منوط به کدام دوره از حیات عقلی وی می‌‌‌باشد؟ با این مبنا، نگارنده در این نوشتار سعی بر آن داشته است که با ابتنای بر دو رویکرد کلان و محوری وحدت تشکیکی و وحدت شخصی، خوانشی مجدد از اهمّ اصول صدرایی انجام دهد. در این میان، تفکر غالب در دوره‌ی اول را که با محوریت نظام تشکیک وجود، سامان یافته است، به عنوان صدرای متقدم معرفی کرده که فحوای مطالب این دوره، عمدتاً مربوط به مشی با جمهور فلاسفه و جمع‌‌‌آوری عموم آرا بوده است؛ اما تفکر خاص صدرا را که مبیّن تعالی حکمت متعالی می‌‌‌باشد، مرتبط به دوره‌ی تحوّل و تکامل آرای وی به مثابه صدرای متأخر دانسته است. سپس با اتخاذ رویکرد تأویلی و اجتهادی، نظریه‌ی مختص این دوره را تحت عنوان «نظریه انکشاف» استنباط نموده و آن را معیار شناسایی غایت آرای صدرا و لوازم سخنانش قرار داده‌‌‌ است. در بخش دیگر مقاله نیز به برخی تعارضات و ابهاماتی که در نتیجه‌ی آمیزش این دو دوره از افکار صدرا حاصل شده، پرداخته است. مدعای مطرح شده برای حل و فصل این دسته مسائل نیز آن است که سنخ تفکر دوره‌ی صدرای متقدم را سیر آموزشی تشکیل داده که مدخل حکمت متعالیه می‌‌‌باشد؛ اما نوع مباحث گفته شده توسط صدرای متأخر، همان معارف ویژه‌ی حکمت متعالیه خواهد بود.  

کلیدواژه‌ها


1. ابن‌‌‌عربی، محی‌‌‌الدین، (۱۹۹۰)، الفتوحاتالمکیه، تحقیق عثمان یحیی، قاهره: الهیئة العامة للکتاب.
2. اکبری، فتحعلی، (۱۳۸۰)، «دیدگاه‌‌‌های متفاوت درباره‌ی حکمت متعالیه»، مجله دانشکده­ی‌ ادبیات دانشگاه اصفهان، ش. ۲۴– ۲۵.
3. آشتیانی، سید جلال‌‌‌الدین، (۱۳۸۰)، شرح مقدمه‌ی قیصری بر فصوص الحکم، قم: بوستان کتاب.
4. آملی، سید حیدر، (۱۳۸۴)، جامع الاسرار و منبع الانوار به انضمام رساله‌ی نقد النقود فی معرفة الوجود، به تصحیح هنری کربن و عثمان یحیی، تهران: علمی و فرهنگی.
5. آملی، محمد تقی، (۱۳۷۷ق)، درر الفوائد، قم: الکتاب.
6. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۸۶)، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه)، قم: اسراء.
7. حائری یزدی، مهدی، (۱۳۷۱)، «درآمدی بر اسفار»، ایران‌شناسی، ش. ۴.
8. حکیمی، محمد رضا، (۱۳۸۶)،  الهیات الهی و الهیات بشری (مدخل)، قم: دلیل ما.
9. ذکاوتی قراگزلو، علیرضا، (۱۳۸۸)، «انتقاد بر ملاصدرا در عصر حاضر»، کیهان فرهنگی، ش.۷.
10. زنوزی، آقا علی مدرس، (۱۳۷۹)، بدایع الحکم، تهران: الزهراء.
11. زنوزی، ملا عبدالله، (۱۳۸۱)، انوار جلیه، تصحیح جلال‌‌‌الدین آشتیانی، تهران: امیرکبیر.
12. سبزواری، حاج ملاهادی، (۱۴۱۳)، شرح المنظومة، به تصحیح و تعلیق حسن زاده‌ی آملی، تهران: ناب.
13. سروش، عبدالکریم، (1373)، «حکمت در فرهنگ اسلامی»، دانشگاه انقلاب، ش. ۹۸ – ۹۹.
14. صدرالمتألهین، محمد‌‌‌بن‌‌‌ابراهیم، (۱۹۸۱)، الاسفار الاربعة، بیروت: دار الاحیاء.
15. ــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۲)، الشواهد الربوبیة، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
16. ــــــــــــــــــــــــــــــ،‌ (۱۳۸۱)، المبدأ و المعاد، تهران: بنیاد حکمت ‏صدرا.
17. ــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۶)، مفاتیح الغیب، تهران: بنیاد حکمت ‏صدرا.
18. ــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۵)، شرح أصول کافی، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
19. ــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۲)، شرح و تعلیقه بر الهیات شفاء، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
20. ــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۶۳)، المشاعر، تهران: طهوری.  
21. ــــــــــــــــــــــــــــ، (بی‌‌‌تا)، شرح هدایه الاثیریه، قم: بیدار.
22. عبودیت، عبدالرسول، (۱۳۸۶)، درآمدی به نظام صدرایی، تهران: سمت.
23. فناری، محمدبن حمزه، (۱۳۷۴)، مصباح الانس، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مولی.
24. قیصری، داوودبن‌‌‌محمد، (۱۴۱۶)، مطلع خصوص الکلم فی معانیفصوص الحکم، قم: انوار الهدی.
25. لاهیجی، محمد، (۱۳۸۹)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تهران: سنایی.
26. مجتهدی، کریم، (۱۳۷۶)، «ملاصدرا به روایت هانری کربن»، خردنامه‌ی صدرا، ش. ۸ – ۹.
27. مصباح یزدی، محمد تقی، (۱۳۷۵)، شرح جلد هشتم اسفار اربعه، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
28. مطهری، مرتضی، (۱۳۸۳)، مجموعه آثار، تهران: صدرا.
29. ندری ابیانه، فرشته، (۱۳۸۶)، تأثیرات ابن عربی بر حکمت متعالیه، تهران: بنیاد حکمت صدرا.