تبیین آیات عتاب با توجه به آموزه‌ی عصمت پیامبر اکرم(ص) از دیدگاه ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

عصمت پیامبر اکرم(ص) بارها در قرآن کریم مورد تصریح و تأکید قرار گرفته است. با این حال، برخی آیاتْ ایشان را مورد عتاب و توبیخ قرار داده‌اند. پر واضح است که این دو سلسله آیات عصمت و عتاب به پیامبر ناسازگار می‌نماید. در باب محدوده‌ی عصمت آن حضرت متکلمان، حکیمان و عارفان اسلامی نظرات متفاوتی ارائه کرده‌اند. ملاصدرا، به‌منزله‌ی حکیمی متأله، با تطبیق نظریه‌ی انسان کامل بر پیامبراکرم(ص)، گستره‌ی عصمت ایشان را فراتر از تلقی متکلمان لحاظ کرده است. او با محور قرار دادن ذومراتب بودن فهم قرآن و با روی‌کردی تأویلی به آیات، عصمت نبی را با آیات عتاب به گونه‌ای متفاوت جمع نموده است.
ملاصدرا خطاب آیات یادشده را، که در ظاهر به پیامبر اکرم(ص) می‌باشد، عتابی لطیف دانسته، به ترک اولی تفسیر می‌نماید. از نظر او، فلسفه‌ی آیات عتاب وصول حضرت ختمی مرتبت به مقام عبودیت تام و تربیت امت است.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم، ترجمه‌ی محمد مهدی فولادوند، (1415ق)، تهران: دارالقرآن الکریم.
2. آشتیانی، جلال الدین، (1370)، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
3. آملی، سید حیدر، (1362)، اسرار الشریعة و اطوار الحقیقة و انوار الحقیقة، تصحیح محمدخواجوی، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
4. ـــــــــــــــــــــ، (1375)، مقدمه نص النصوص در شرح فصوص الحکم ابن عربی، ترجمه‌ی محمدرضا جوزی، چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی.
5. ــــــــــــــ، (1426ق)، جامع الاسرار و منبع الانوار، تصحیح هانری کربن، بی‌جا، تاریخ العربی.
6. ابن بابویه (صدوق)، محمدبن علی، (1400ق)، امالی، چاپ پنجم، بیروت: اعلمی.
7. ـــــــــــــــــــــ، (1413ق)، من لایحضره الفقیه، قم: نشر اسلامی.
8. ابن عربی، محیی الدین، (1418ق)، فتوحات المکیه، بیروت: احیاء التراث العربی.
9. ــــــــــــــــــــــ، تفسیر ابن عربی، تحقیق مصطفی رباب، بیروت: احیاءالتراث العربی.
10. ابن منظور، جمال الدین ابوالفضل، (1408ق)، لسان العرب، بیروت: احیاء االتراث العربی.
11. ابن نعمان (مفید)، محمد، (1413ق)، الف: اوائل المقالات، قم: گنگره شیخ مفید.
12. ـــــــــــــــــــــــ، (1413ق)، ب: تصحیح اعتقادات الامامیه، قم: گنگره شیخ مفید.
13. ـــــــــــــــــــــــ، (1413ق)، ج: فصول المختارة، قم: گنگره شیخ مفید.
14. ـــــــــــــــــــــــ، (1414ق)، رسالة فی عدم السهو النبی، بیروت: دارالمفید.
15. احسائی، ابن ابی جمهور، (1405ق)، عوالی اللئالی، قم: سیدالشهداء.
16. ــــــــــــــــ، (1375)، شرح چهل حدیث، چاپ نهم، تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
17. ایجی، عضد الدین، (1417ق)، المواقف، بیروت: عالم الکتب.
18. بحرانی، سید هاشم، (1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بعثت.
19. برومند، محمد حسین و امیر جودوی، (1384)، «کشف راز معاتب و عتاب در سوره عبس»، مجله انجمن معارف، قم، ش4.
20. حسن‌زاده آملی،حسن،(1378)،ممدالهمم در شرح فصوص‌الحکم،تهران:فرهنگ و ارشاد اسلامی.
21. حقی برسویی، اسماعیل، (بی‌تا)، روح البیان، بیروت: دارالفکر.
22. حلی، حسن بن یوسف، (1410ق)، رسالة السعدیه، قم: کتابخانه مرعشی.
23. ــــــــــــــ، (1374)، مناهج الیقین فی اصول الدین، تصحیح محمد رضا انصاری، قم: بی‌نا.
24. حویزی عروسی، عبد علی، (1415ق)، نورالثقلین، چاپ چهارم، قم: اسماعیلیان.
25. گنابادی، سلطان محمد، (1372)، ترجمه بیان السعادة فی مقامات العبادة، ترجمه‌ی خانی رضا و حشمت ریاضی، تهران: پیام نور.
26. ــــــــــــــ، (1420ق)، مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر)، چاپ سوم، بیروت: احیاء التراث العربی.
27. زرقانی، محمد، (بی‌تا)، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت: احیاء التراث العربی.
28. زمخشری،محمود،(1407ق)،الکشّاف عن حقایق غوامض التنزیل،چاپ سوم،بیروت:الکتاب‌العربی.
29. سعیدی، گل بابا، (1383)، فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، تهران: شفیعی.
30. سیوطی، جلال الدین، (1404ق)، الدّر المنثورفی تفسیر الماثور، قم: کتابخانه مرعشی.
31. شریف مرتضی، (1409ق)، تنزیه الانبیاء، بیروت: بی‌نا.
32. صدراالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، (1360)، الشواهد الربوبیه، تصحیح جلال الدین آشتیانی، چاپ دوم، مشهد: نشردانشگاهی.
33. ـــــــــــــــــــــــــــ، (1363)، تفسیر القرآن الکریم، تصحیح محمد خواجوی، قم: بیدار.
34. ــــــــــــــــــــــــــ، (1387)، المظاهر الالهیه فی اسرار العلوم الکمالیه، تصحیح محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
35. ــــــــــــــــــــــــــ، (1360)، اسرار آیات، تصحیح محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
36. ــــــــــــــــــــــــ، (1368)، الحکمة‌ المتعالیه‌ فی‌ الاسفار العقلیة‌ الاربعة‌، دوره‌ی 9 جلدی، ج: 8‌، چاپ دوم، قم: مصطفوی.
37. ــــــــــــــــــــــــ، (1425ق)، کتاب الحجة، تصحیح و ترجمه‌ی خواجوی، بیروت: بی‌نا.
38. ــــــــــــــــــــــــ، (1340)، رساله سه اصل، تصحیح حسین نصر، تهران: دانشگاه تهران.
39. ــــــــــــــــــــــــ، (1424)،مفاتیح الغیب،تصحیح محمدخواجوی،چاپ دوم،بیروت: بی‌نا.
40. صفی علیشاه، حسن، (1378)، تفسیر صفی، تهران: منوچهری.
41. طباطبایی، محمدحسین،(1417ق)، المیزان فی تفسیرالقرآن،چاپ پنجم، قم: انتشارات اسلامی.
42. طبرسی، فضل بن حسن،(1372)، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن،چاپ سوم، تهران: ناصر خسرو.
43. طریحی، فخرالدین، (1408ق)، مجمع البحرین، چاپ دوم، تهران: الثقافة الاسلامیة.
44. طوسی، محمد بن حسن، (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: احیاء التراث العربی.
45. ــــــــــــــــــــــــ، (1365ق)، تهذیب، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
46. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1408ق)، کتاب العین، چاپ دوم، قم: هجرت.
47. فیض کاشانی، محسن، (1415ق)، تفسیر الصافی، چاپ دوم، تهران: صدر.
48. قشیری، عبدالکریم، (بی‌تا)، لطیف الاشارات، تحقیق ابراهیم بسیونی، چاپ سوم، مصر: الهیئة المصریه.
49. کلینی، محمد بن یعقوب، (1365)، اصول کافی، تهران: دار الکتاب الاسلامیه.
50. گنابادی، سلطان محمد، (1408ق)، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، چاپ دوم، بیروت: الاعلمی.
51. مجلسی، محمد باقر، (1404ق)، بحار الانوار، بیروت: الوفاء.
52. مسلم نیشابوری، (بی‌تا)، صحیح مسلم، بیروت: دارلفکر.
53. معرفت، محمد هادی، (1374)، تنزیه الانبیاء، قم: نبوغ.
54. منسوب به امام صادق(ع)، (1400ق)، مصباح الشریعه، بیروت: الاعلمی.
55. میبدی، ابولفضل رشید الدین، (1371)، کشف الاسرار و عدة الابرار، تحقیق علی اصغر حکمت، چاپ پنجم، تهران: امیر کبیر.
56. نصیری، علی، (1386)، مکتب تفسیری صدرالمتألهین، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
57. نیشابوری، نظام الدین حسن، (1416ق)، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت: العلمیه.
58. نووی جاوی، (1417ق)، مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید، تصحیح محمد امین الصناوی، بیروت: دارالکتب العلمیه، محمد.