بررسی و نقد نظریه‌ی حسن و قبح شرعی امام الحرمین جوینی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

در جهان اسلام اشاعره‌ی متقدم و به‌ویژه امام الحرمین جوینی در شمار حامیان تقریر علّی از نظریه‌ی امر الاهی یا نظریه‌ی حسن و قبح شرعی محسوب می‌شوند. از منظر جوینی، خوبی و بدی امور براساس امر و نهی الاهی قابل تبیین هستند و در واقع، خوبی و بدی امور چیزی جز امر و نهی الاهی نیست. گرچه نظریه‌ی امر الاهی به طور عام، و تقریر علّی آن به طور خاص، حاوی بصیرت‌های قابل توجهی است؛ اما کاستی‌های فراوان آن، پذیرش این نظریه را به عنوان دیدگاه اخلاقی جامع دشوار می‌سازد.

کلیدواژه‌ها


1. جرجانی، علی‌ بن ‌محمد، (1325 ق)، شرح المواقف، منشورات الشریف الرضی، ج: 7 - 8، قم.
2. الجوینی، ابوالمعالی عبدالملک، (1369 ق)، الارشاد الی قواطع الادله فی اصول الاعتقاد، تصحیح دکتر محمد یوسف موسی و دکتر عبدالمنعم عبدالحمید، مصر: مکتبه الخانجی.
3. ______________________ ، (1412 ق)،  البرهان فی أصول الفقه، ج: 1، تحقیق عبد العظیم محمود الدیب، مصر: دار الوفاء، الطبع الثالث.
4. الحکیم، محمدتقی،  (1388)، الاصول العامه للفقه المقارن، تهران: مجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه، مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیه.
5. عابدی، احمد، (پاییز 1376)، «مصلحت در فقه»، نقد و نظر، ش 12.
6. عثمان، عبدالکریم، (بی ‌تا)،  نظریة التکلیف: آراء القاضی عبد الجبار الکلامیه، بیروت: مؤسسه الرساله.
7. الغزالی، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د، (1414ق)،  ال‍م‍س‍ت‍ص‍ف‍ی‌ م‍ن‌ ع‍ل‍م‌ الاص‍ول، ج1، ب‍ی‍روت‌، داراح‍ی‍اء ال‍ت‍راث‌ ال‍ع‍رب‍ی‌.
8. فخر رازی، محمد بن‌ عمر، (1412ق)،  المحصول فی علم اصول الفقه، تحقیق دکتر طه جابر فیاض، مؤسسه الرساله، بیروت: چاپ دوم.
9. قاضی عبدالجبار، (بی‌تا)،  المغنی فی أبواب العدل و التوحید، ج: 4،‌ 11، 13، 14، تحقیق جماعة من العلماء، وزارة الثقافة والإرشاد القومی بمصر.
10. ـــــــــــــــ ، (بی‌تا)،  المحیط بالتکلیف، تحقیق عمر السید عزمی، الآثار المصریه للتألیف و الترجمه.
11. الکلینی، محمد بن یعقوب، (1410ق)،  اصول‌ الکافی، ج 1، ترجمه سیدجوادمصطفوی، تهران: علمیه اسلامیه.
12. م‍درس‍ی ‌طب‍اطب‍ائ‍ی، ح‍س‍ی‍ن‌‌، (۱۳۶۸ ش)، م‍ق‍دم‍ه‌ای‌ ب‍ر ف‍ق‍ه‌ ش‍ی‍ع‍ه؛‌ ک‍ل‍ی‍ات‌ و ک‍ت‍اب‍ش‍ن‍اس‍ی، ترجمه‌ی مح‍م‍دآص‍ف‌ ف‍ک‍رت‌، م‍ش‍ه‍د: آس‍ت‍ان‌ ق‍دس‌ رض‍وی‌، ب‍ن‍ی‍اد پ‍ژوه‍ش­ه‍ای‌ اس‍لام‍ی‌‏‫.
13. Borchert, Donald M., (2005), Encyclopedia Of Philosophy (10 Volume Set), editor in chief, 2nd ed, Vol 2, 8, 2005, Macmillan Reference USA: Thomson Gale.
14. Hourani, George F.,(2007), Reason and Tradition In Islamic Ethics, Cambridge: Cambridge University Press.