بررسی تطبیقی معنا و مفهوم قاعده‌ی «الواحد» از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه شیراز

2 کارشناس ارشد دانشگاه شیراز

چکیده

در پژوهش حاضر، قاعده‌ی «الواحد لا یصدر عنه الاّ الواحد» با روشی تطبیقی-تحلیلی بین دو فیلسوف گران‌قدر جهان اسلام، شیخ الرئیس ابوعلی‌سینا و صدرالمتألهین ملاصدرا، مورد بررسی قرارگرفته است. در آغاز، سعی شده تبیینی صحیح از معنای قاعده و ساختار آن و بداهت مفهوم وحدت و کثرت، منشأ ظهور قاعده و معتقدین و منکرین آن و دلایل اثبات قاعده و فروع قاعده ارائه شده، این نکته روشن گردد که جایگاه بحث از آن در فلسفه‌ی اولی و ذیل مباحث مربوط به مفارقات و علت و معلول است. توضیح این‌که قاعده‌ی الواحد یکی از قواعد کلی و ثمربخش فلسفه‌ی اسلامی است که نقشی اساسی در تفسیر مسأله‌ی پیدایش منظم موجودات از هم‌دیگر، به‌ویژه پیدایش نخستین معلول بر عهده دارد. فیلسوفان اسلامی با تحلیل و اثبات این قاعده، آفرینش نخستین معلول به‌واسطه‌ی واجب تعالی را اصلی‌ترین مصداق این قاعده معرفی می‌کنند و معتقدند که بر اساس این قاعده، از واجب الوجود بسیط، تنها یک معلول به نحو بی‌واسطه صادر می‌شود. موضوع دیگری که در این مقاله از آن بحث می­شود این است که این عالمِ (ماسوی الله) به ظاهر متکثر چگونه از ذات باری‌تعالی، که واحد من جمیع‌الجهات است، صادر یا ناشی شده است؟!

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1366)، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، ج2، تهران:انجمن حکمت و فلسفه ایران.
3. ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1404)، الشفاء( الالهیات) ،‏ به تصحیح سعید زاید، قم: مکتبة آیت الله المرعشى.
 4. ـــــــــــــــــــــــــــ، (1379)، النجاة من الغرق فى بحر الضلالات‏، مقدمه و تصحیح از محمد تقى دانش پژوه‏، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.‏
5. ارشد ریاحی، علی؛ قاسمی مقدم، خدیجه، (1388)، «قاعده‌ی «الواحد» در بوته‌ی نقد»، خردنامه صدرا، شماره 57.
6. آشتیانی، میرزا مهدی، (1377)، اساس التوحید، تصحیح سیّدجلال الدّین آشتیانی، تهران.
7. حکمت، نصرالله، (1385)، «ابن عربی و نقد قاعده‌ی «الواحد»»، مجله‌ی فلسفه، شماره‌ی12، صص: 127 - 141.
8. خادمی، عین الله، (1385)، «تأثرات ملاصدرا از مکتب اشراقی در بحث نظام فیض»، خردنامه صدرا، شماره44 .
9. خلیلی، مصطفی، (1384)، «حقیقت محمدیه در حکمت متعالیه»، مجله اندیشه نوین دینی، شماره 2، پاییز.
10. ذبیحی، محمد، (1389)، فلسفه مشاء با تکیه بر اهم آراء ابن سینا، چاپ سوم، تهران: سمت.
11. رحیمیان، سعید (1376)، «مقایسه تطبیقی برخی مبانی نظام­های فلسفی: (سینوی، رشدی، صدرایی)»، خردنامه صدرا، قسمت ششم، شماره 8 و 9.
12. طباطبایی، علامه سید محمد حسین، (1387)، نهایه­الحکمة، ترجمه و شرح علی شیروانی، چاپ دوم، ج 1، قم: انتشارات دارالفکر.
 13. ــــــــــــ، (1387)، ــــــــــ، چاپ هشتم، ج 2، قم: بوستان کتاب.
14. طوسی، خواجه نصیر الدین، (1375)، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات‏، 3 جلد، قم‏: نشر البلاغه.
15. عبودیت، عبدالرسول، (1389)، درآمدی بر نظام حکمت صدرائی، چاپ سوم، تهران: سمت.
16. فرامرز قراملکی، احد، (1382)،« نقش روش‌شناختی قاعده‌ی الواحد»، خردنامه صدرا، شماره 33.
17. کاکایی، قاسم، (1380)، «قاعده‌ی الواحد و «پارادوکس وحدت و کثرت» از دیدگاه ابن عربی و مایستر اکهارت»، مجله‌ی فلسفه دانشگاه تهران، شماره 3، زمستان، صص: 119 - 130.
18. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، (1981)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، چاپ سوم، ج 1،2،6،7، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
 19. ــــــــــــــــــــــــــ، (1363)، المشاعر، چاپ دوم، به اهتمام هانرى کربن، تهران‏: انتشارات طهورى.‏
20. ــــــــــــــــــــــــــ، (1381). المبدأ و المعاد. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
21. ملکشاهی، حسن، (1375)، ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات ابن سینا، چاپ سوم، ج اول، تهران: سروش.
22. میرداماد، محمد باقر، (1367)، القبسات، چاپ دوم‏، به اهتمام دکتر مهدى محقق دکتر سید على موسوى بهبهانى، پروفسور ایزوتسو، دکتر ابراهیم دیباجى، تهران: انتشارات دانشگاه تهران‏.