تکامل نوعی انسان بر اساس نظریه‌ی جسمانیة الحدوث و روحانیة البقا بودن نفس

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات اصفهان

2 استادیار گروه فلسفه‌ی دانشگاه اصفهان

چکیده

 تبیین و اثبات مبانیِ ویژه‌ی صدرالمتألهین شیرازی در حکمت متعالیه، بسیاری از مسائل گوناگون حکمت را دگرگون کرد و تعالی بخشید. از آن جمله نظریه‌ی جسمانیة الحدوث و روحانیة البقا بودن نفس است که خود، بر اصولی چون اصالت وجود و حرکت جوهری استوار شده است. نحوه‌ی حدوث و حیات و استکمال نفس انسانی، بر اساس نظریه‌ی مذکور، مباحثی را درباره‌ی انسان به میان آورد که خاستگاه نوآوری‌هایی در نظام فلسفیِ ملاصدرا شد. تکامل جوهری که به دگرگونی نوعی منجر می‌شود، از آن دست است.
 نفس انسانی در فلسفه‌ی ملاصدرا با بهره‌گرفتن از اصولی چون اصالت وجود، حرکت جوهری و رابطه‌ی اتحادی خاصی که بین نفس و بدن، با تکیه بر نظریه‌ی جسمانیه الحدوث و روحانیه البقا بودن نفس برقرار می‌شود، در حرکتی ذاتی قرار می‌گیرد. بر همین اساس است که سخن از دگرگونی و تکامل نوعیِ انسان به ‌میان می‌آید. نظریه‌ی تکامل نوعی در تبیین مسأله‌ی تکامل انسان، در زندگی پس از مرگ و حل معضلات آن نقش بسزایی ایفا می‌کند. کوشش نگارنده در این پژوهش، معطوف به تبیین جایگاه نظریه‌ی جسمانیة الحدوث و روحانیة البقا بودن نفس در شکل‌گیری دیدگاه تازه‌ی ملاصدرا درباره‌ی ماهیت انسان و چگونگی تکامل اوست.

کلیدواژه‌ها


۱. قرآن کریم.
۲. آشتیانی، مهدی (هادی سبزواری)، (۱۳۵۲)، تعلیقه بر شرح منظومه‌ی حکمت سبزواری، به اهتمام عبدالجواد فلاطوری و مهدی محقق، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل کانادا با همکاری دانشگاه تهران.
۳. آشتیانی، سیدجلال‏الدین، (۱۳۶۰)، شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا، تهران: زنان مسلمان.
۴. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (۱۳۷۶)، الالهیات من کتاب الشفاء، به تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
۵. ــــــــــــــــــــــــــ، (1455)، الشفا؛ بخش «الطبیعیات»، تصدیر و مراجعة الدکتور ابراهیم مدکور، تحقیق سعید زائد، قم: مکتبة المرعشی النجفی.
۶. ــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۷۵)، النفس من کتاب الشفاء، به تحقیق حسن حسن‌زاده‌ی آملی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
۷. اکبری، رضا، (۱۳۸۶)، ملاصدرا به روایت ما، تهران: بین‌الملل.
۸. اکبریان، رضا، (۱۳۸۸)، جایگاه انسان در حکمت متعالیه‌ی ملاصدرا، تهران: علم.
۹. آشتیانی، سیدجلال‏الدین،‌ (۱۳۸۱)، شرح بر زاد المسافر، چاپ سوم، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
۱۰. ابن احمد بن محمود، علی، (۱۳۴۹)، رسالة فی بحث الحرکة؛ مجموعه‌ی سخنرانی‌ها و مقاله‌ها درباره‌ی فلسفه و عرفان اسلامی، به اهتمام مهدی محقق و هرمان لندلت، تهران: مطالعات اسلامی.
۱۱. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۷۶)، شرححکمتمتعالیه‌ی‌اسفاراربعه (رحیقمختوم)، جلد 2، قم: اسراء.
۱۲. ــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۶)، شرححکمتمتعالیه‌یاسفاراربعه (رحیقمختوم)، جلد 1، قم: اسراء.
۱۳. حسن‌زاده، حسن، (۱۳۸۷)، شرح العیون فی شرح العیون، قم: بوستان کتاب.
۱۴. ــــــــــــــــ، (۱۳۷۵)، اتّحاد عاقل به معقول، قم: قیام.
۱۵. سبزواری، ملاهادی، (بی‌تا)، شرح المنظومه، قم: مصطفوی.
۱۶. ـــــــــــــــــــ، (۱۳۷۹)، شرح المنظومه، به تصحیح و تعلیق آیت‌الله حسن حسن‌زاده‌ی آملی، تحقیق و تقدیم از مسعود طالبى، جلد 2و5، تهران: ناب.
۱۷. سهروردی، یحیی‌بن‌حبش، (بی‌تا)، شرح حکمت الاشراق، به شرح قطب‌الدین شیرازی، قم: بیدار.
۱۸. عبودیت، عبدالرسول، (۱۳۸۵)، درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، جلد 1، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی (سمت) و مؤسسه‌ی آموزشی‌پژوهشی امام‌خمینی (ره).
۱۹. غفاری، ابوالحسن، (۱۳۸۹)، «تحلیل تطبیقی رابطه‌ی نفس و بدن در فلسفه‌ی دکارتیان و ملاصدرا»، انسان‌پژوهیِ دینی، شماره‌ی 23.
۲۰. گرگین، باقر، (۱۳۹۰)، «تلقی ملاصدرا از ماهیت انسان، به عنوان نوع متوسط و نقش آن در حیات پس از مرگ»، دانشگاه تربیت معلم تهران.
۲۱. مصباح یزدی، محمدتقی، (۱۳۸۰)، شرح جلد هشتم الاسفار الاربعة، جلد 2، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی.
۲۲. مطهری، مرتضی، (۱۳۶۹)، حرکت و زمان در فسلفه‌ی اسلامی، تهران: حکمت.
۲۳. ـــــــــــــــــــــــــ، مقالات فلسفى (2)، جلد1، تهران: حکمت.
۲۴. ـــــــــــــــــــــــــ، شرح مبسوط منظومه، جلد 1، تهران: حکمت.
۲۵. ـــــــــــــــ، (۱۳۶۶)، مقالات فلسفی، جلد 1، تهران: حکمت.
۲۶. ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، (۱۳۶۰)، اسرار الآیات، تصحیح و مقدمه‌ی محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه‌ی ایران.
۲۷. ـــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۶)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السّلوکیه، تصحیح و مقدمه‌ی استاد سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
۲۸. ـــــــــــــــــــــــــ، (۱۴۱۵)، تفسیر القرآن الکریم، مجلد 3 تا 5، الطبعة الثانیة، قم: بیدار.
۲۹. ـــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۷)، رسالة فی اتحاد العاقل و المعقول، تصحیح و تحقیق بیوک علی‌زاده، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
۳۰. ـــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۵۴)، المبدأ و المعاد، تصحیح جلال‌الدین آشتیانى‏، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
۳۱. ــــــــــــــــــــــــ، (۱۴۱۹)، مفاتیح الغیب، تعلیقات للمولی علی النوری، جلد 2، بیروت: الارشاد.
۳۲. ـــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۶۳)، مفاتیح الغیب، مقدمه و تصحیح از محمد خواجوی، تهران: مؤسسه‌ی ‌تحقیقات فرهنگی.
۳۳. ـــــــــــــــــــــــــ، (۱۴۱۰)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، مجلدهای 1 تا 3 و 6 تا 9، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
۳۴. ـــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۳)، الاسفار الاربعه، به تصحیح علی اکبر رشاد، جلد 8، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
۳۵. ـــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۳)، الاسفار الاربعه، به تصحیح مقصود محمدی، جلد 3، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
۳۶. ـــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۶۳)، المشاعر، به اهتمام هانری کربن، تهران: کتابخانه‌ی طهوری.
۳۷. ـــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۷۸)، رساله فی الحدوث، به تصحیح حسین موسویان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.