بررسی تطبیقی فقر در حکمت متعالیه و عرفان

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

از فقر موجودات ممکن، در هر دو حوزه‌ی فلسفه و عرفان، سخن بسیار است. در میان مکاتب‌ فلسفی، حکمت متعالیه قرابت بیشتری با عرفان اسلامی دارد و فقری که در این دو حوزه تعریف ‌و تبیین می‌شود بسیار به یک‌دیگر نزدیک‌اند. در حکمت متعالیه، بر پیشانی موجودات ممکن داغ فقر و هلاکت ذاتی خورده است، به‌ گونه‌ای که عین ربط به علت خویش‌اند و از خود هیچ ندارند، بلکه به تعبیر دقیق‌تر، خودی ندارند. در عرفان نیز جز الف قامت یار چیزی دیگر در عالم هستی هویدا نیست و آنچه از کثرت‌ها در سرای وجود دیده می‌شود از یک‌سو عین فقر و روسیاهی‌ و از سوی دیگر، وجوه و شؤونات ذات‌ حق است. در این نوشتار، به مقایسه‌ی معنا و مفهوم فقر در حکمت متعالیه و عرفان می‌پردازیم تا در هر دو حوزه، با بیان تفاوت‌ها و شباهت‌ها، حقیقت آن سوی این روسیاهی را به تحقیق بنشینیم.

کلیدواژه‌ها


1. ابن مقفع، ابومحمد عبدالله‏، (1357ش)، المنطق، تصحیح محمدتقی دانش‏پژوه، تهران: انتشارات انجمن فلسفه ایران.
2. آملى، سیدحیدر، (1368)، جامع‌الأسرار و منبع‌الأنوار، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى وزارت فرهنگ وآموزش عالى‏.
3.آملى، سیدحیدر، (1368)، نقد‌النقود فی معرفة الوجود‏، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالى.
4. ابن عربى، محى‌الدین،(1405ق)، الفتوحات‌المکیة (4 جلدى)‏، بیروت: دار صادر. ‏
5. ابن عربى، محى‌الدین، (1405ق)، الفتوحات‌المکیة (14جلدى)، تحقیق عثمان یحیى‏، چاپ دوم، مصر.
6. ابن منظور، محمد بن مکرم،(1408ه.ق) ، لسان‌العرب، تعلیقه علی شیری، بیروت: داراحیاء تراث‌العربی.
7. انصارى‏، خواجه عبدالله، (1417 ه.ق)، منازل‌السائرین، تصحیح محمدخواجوى‏، تهران: دار‌العلم. ‏
 8. بهایی، محمد بن حسین،(1384)، منهاج النجاح فی ترجمة مفتاح الفلاح، مترجم بسطامى، على بن‌طیفور، محقق و مصحح حسن‌زاده‌آملى، حسن، تهران‏: ناشرحکمت.
9. جرجانى، سید امیر ابوالفتوح‏ حسینى، (1404 ه.ق)، آیات الأحکام، تهران: انتشارات نوید ‏.
10. جوادی‌آملی، عبدالله، (1387)، تحریرتمهیدالقواعد[ابن‌‌‌ترکه]‏‫‏‫، تحقیق و تنظیم حمید پارسانیا‏‫، قم: اسراء.
11. جوادی آملی، عبدالله، (1373)، شریعت در آینه معرفت، تهران:مرکز نشر فرهنگی رجاء، چ دوم.
12. جوادی آملی، عبدالله، ( 1379)، معرفت‌شناسی در قرآن، چ دوم، قم: مرکز نشر رجاء
13. حسن زاده آملى‏، حسن، (1387)، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
14. حسینى همدانى، درخشان پرتوى از اصول‌کافى‏ ،(1363)، سید محمد، قم: چاپخانه علمیه قم‏.
15.خوارزمى‏، تاج الدین حسین بن حسن، (1368)، شرح فصوص الحکم‏، چاپ دوم، تهران: انتشارات مولى.
16. رسولى محلاتى، سید هاشم، (1369)، صحیفه علویه، تهران: انتشارات اسلامى.
17. س‍ب‍زواری، ه‍ادی،(1361)، اس‍رار ال‍ح‍ک‍م‌، ب‍ا م‍ق‍دم‍ه‌ی‌ ت‍وش‍ی‍ه‍ی‍ک‍و ای‍زوت‍س‍و، به ک‍وش‍ش‌ ح‌. م‌. ف‍رزاد، تهران: نشر مولی
18. سبزواری، هادی،(1375)، شرح دعای صباح، مصحح نجفقلی حبیبی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
19. س‍ب‍زواری، هادی، (1416ه.ق)، ش‍رح‌ ال‍م‍ن‍ظوم‍ه‌، تعلیقه‌ی ح‍س‍ن‌ ح‍س‍ن‌زاده آملی، تقدیم و تحقیق م‍س‍ع‍ودطالبی، تهران: ن‍اب.
20. ش‍ب‍س‍ت‍ری، م‍ح‍م‍ودب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍ک‍ری‍م‌،(۱۳۸۰)، ‌ح‍ق‌ ال‍ی‍ق‍ی‍ن‌ ف‍ی‌ م‍ع‍رف‍ه‌ رب‌ ال‍ع‍ال‍م‍ی‍ن، ‌ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ و ت‍ع‍ل‍ی‍ق‌ رض‍ا اش‍رف‌زاده‌، ت‍ه‍ران‌: اس‍اطی‍ر
21. صدرالمتألهین، (1354)، المبدأ و المعاد‏، به تصحیح سید جلال الدین آشتیانى‏،تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.‏
22. صدرالمتألهین، (1360)، الشواهدالربوبیة فی المناهج السلوکیة، با حواشی ملا هادی سبزواری، تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
23. صدرالمتألهین، (1981 م)، الحکمةالمتعالیة فی‌الأسفار‌الأربعة، بیروت: داراحیاء‌التراث العربی.
24. صدر المتألهین، (1363)، ‏مفاتیح الغیب‏، مقدمه و تصحیح از محمد خواجوى،‏ تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگى.
25. طب‍اطب‍ائ‍ی، م‍ح‍م‍دح‍س‍ی‍ن‌، (1412 ه.ق)، ن‍ه‍ای‍ه‌ ال‍ح‍ک‍م‍ه‌، ج‍ام‍ع‍ه‌ م‍درس‍ی‍ن‌ح‍وزه ع‍ل‍م‍ی‍ه‌ ق‍م: دف‍ت‍ر ان‍ت‍ش‍ارات‌ اس‍لام‍ی.
26. عصار، سید محمد کاظم، (1376)، مجموعه آثار عصار، حواشی و مقدمه و تعلیقه سید جلال الدین آشتیانی، تهران: امیرکبیر.
27. فرغانى، سعید الدین سعید، (1379)، مشارق الدرارى (شرح تائیه ابن فارض)، مقدمه و تعلیقات استاد سید جلال‌الدین آشتیانى‏، چاپ دوم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
28. قیصرى رومى‏، محمد داوود،(1375)، شرح فصوص الحکم،‏ تهران: ‏شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
29. کاشانى، ملا محسن فیض، (1372)، راه روشن(ترجمه المحجة البیضاء)، ترجمه سید محمد صادق عارف‏، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوى‏.
 30. کاکایی، قاسم، (تابستان وپاییز 1380)، «وحدت وجود: تجربه، تمثیل، تعبیر»، مجله اندیشه‌ی دینی دانشگاه شیراز، شماره 8 و9.
 31. مجلسى، علامه محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار‏،‏ تهران: نشر اسلامیه.
32. محدث جزائرى،(1404ق)،  النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین، قم‏: دفترآیت الله مرعشى.‏
33. مدرس زنوزی، ملا عبدا ... ، (1371)، انوار جلیه، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران: امیرکبیر.
 
34. لاهیجی، شمس الدین محمد،(1371)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه، تصحیح وتعلیقات محمدرضا برزگرخالقی و عفت کرباسی، تهران: نشر زوار.
 
35. هجویری، علی بن عثمان،(1383)، کشف المحجوب، مقدمه و تصحیح دکتر محمود عابدی، تهران: انتشارات سروش.