یکسانی و نایکسانی خدا و جهان با تکیه بر فلسفه ی اسپینوزا و ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشگاه یزد

چکیده

در مباحث خداشناسی، با توجه به این‌که معرفت ذات ربوبی امری ناممکن است، شناخت اوصاف الاهی از اهمیت ویژ‌ه‌ای برخوردار است. شاهد این مدعا نظریات متنوع و بحث‌های گسترده‌ای است که در خصوص امکان یا عدم امکان فهم معانی اوصاف الاهی و جواز یا عدم جواز اسناد اوصاف مخلوقات به خدا در تاریخ کلام و فلسفه وجود دارد. در این میان، به نظر می‌رسد نظریه‌ای که از جمع بین تشبیه و تنزیه سخن گفته است ضمن سنخیت بیشتر با آموزه‌های دینی، از شواهد عقلی محکم‌تری نیز بهره‌مند است. این مقاله در صدد است با تکیه بر مبنای هستی‌شناسانه‌ی خاصّ دیدگاه اخیر، با بیان دیدگاه ابن‌عربی، به عنوان مدخل بحث و تکیه بر آرای اسپینوزا و ملاصدرا در این خصوص، چگونگی عدم تنافی این نظریه را با عقل و استدلال تبیین نماید.

کلیدواژه‌ها


 
1. نهج البلاغه.
2. آشتیانی، جلال‌الدین، (1380)، شرح حال و آرای فلسفی ملاصدار، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
3. ابن میمون، موسی، (بی تا)، دلاله الحائرین، تصحیح و تحقیق حسین آتای، بیروت: مکتبة الثقافة الدینیة.
4. آون، اچ. پی، (1380)، دیدگاه‌ها درباره‌ی خدا، ترجمه‌ی حمید بخشنده، قم: انتشارات اشراق.
5. ابن عربی، محی‌الدین، (1405ق)، الفتوحات المکیه، تحقیق عثمان یحیی و ابراهیم مدکور، ج 2، مصر: الهیئة المصریة العامة لکتاب.
6. ___________، (1400ق)، فصوص الحکم، التحقیق ابولعلاء عفیفی، بیروت: دار الکتب العربی.
7. اسپینوزا، باروخ، (1364)، اخلاق، ترجمه‌ی محسن جهانگیری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
8. ــــــــــــــ، (1374)، رساله در اصلاح فاهمه و بهترین راه برای رسیدن به شناخت حقیقی چیزها، ترجمه‌ی اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
9.  استیس،‌ و.ت،(1375)، عرفان و فلسفه، ترجمه‌ی بهاء الدین خرمشاهی، تهران: انتشارات سروش.
10. جهانگیری، محسن، (1383)، «طبیعت به صورت نظام حالات در فلسفه‌ی اسپینوزا»، مجموعه ‌مقالات، تهران: انتشارات حکمت.
11. ژیلسون، اتین، (1374) خدا و فلسفه، ترجمه شهرام پازوکی، تهران: انتشارت حقیقت.
12. سوزنچی، حسین، (1383«وحدت وجود در حکمت متعالیه، بررسی تاریخی و معناشناختی»، نامه‌ی حکمت، ش 4.
13. شهرستانی، ابی الفتح محمد بن عبد الکریم، (1415ق، 1995م)، الملل و النحل، بیروت: مؤسسه الکتب الثقافیة. 
14. صدرالمتألهین، (1375)، الشواهد الربوبیه، ترجمه و تفسیر محمد جواد مصلح، تهران: انتشارات سروش.
15. _______، (1410ق، 1981م)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دار احیاء تراث العربی، 9 جلد.
16. _______، (1371)، مسایل القدسیه، ترجمه و تعلیق محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
17. _______، (1361)، المشاعر، ترجمه‌ی غلامحسین آهنی به انضمام متن عربی کتاب با حواشی، تهران: انتشارات مولی.
18. صدوق، محمد بن علی، (1378)، التوحید، تحقیق سید هاشم حسینی تهرانی، قم: جامعه‌ی مدرسین.
19. طباطبایی، محمدحسین، (1404 ق، 1362 ش)، نهایه الحکمه، قم: مؤسسه‌ی نشر اسلامی.
20. قیصری، داوود، (1375)، شرح فصوص الحکم، تعلیق و تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
21. کاکایی، قاسم، (1379)، «درآمدی بر تقریرهای مختلف نظریه‌ی وحدت  وجود و...»، فصلنامه اندیشه‌ی دینی دانشگاه شیراز، ‌ش 4 و 3.
22. یاسپرس، کارل، (1378)، اسپینوزا، فلسفه، الهیات و سیاست، ترجمه‌ی محمد حسن لطفی، تهران: انتشارات طرح نو.
 
 
 
 
23. Spinoza, B., (1966), The Correspondence of Spinoza, Trans. By A. Wolf, Great Britain.