شرایط و نتایج مراقبه و عزلت نزد محی‌الدین ابن عربی و علاءالدوله سمنانی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه پیام نور تهران

2 استادیار دانشگاه پیام‌نور تهران

چکیده

از دید محی‌الدین ابن عربی و علاءالدوله سمنانی، مراقبه به معنای حاضر دیدن خود در محضر محبوب ازلی و مراقبت دل جهت مشاهده‌ی ظهور و معیت حضرت حق در آن است که به طور عام، از ضروریات و از لوازم سلوک و از ارکان عرفان عملی اسلامی محسوب می‌گردد و به طور خاص، از طریق عزلت و خلوت در قالب گذراندن اربعین‌های متعدد با شرایطی خاص حاصل می‌گردد.
نزد ابن عربی و سمنانی، اربعین دارای مقدمات و شرایط خاص است که مهم‌ترینشان عبارت‌اند از: 1- خلوت، 2- وضوی دایمی، 3- روزه‌ی‌ دایمی،        4- سکوت (مگر صحبت با شیخ برای حل واقعه‌ای)، 5- دوام ذکر لا اله الا الله،   6- دوام نفی خواطر، 7- ربط دل به ولایت شیخ خود و طلب همت از او (به عنوان واسطه‌ی ربط با ولایت نبوی) و 8- رضا و ترک اعتراض به قبض و بسط و مرض و صحت و هرچه رسد.
سالک با گذراندن آن، می‌تواند به تسخیر لطایف سبعه‌ی باطنی و به انواع بسیار متنوعی از ادراکات قلبی و مکاشفات صوری و معنوی و هم‌چنین تصرفات انفسی و آفاقی نایل آید و مهم‌تر از همه، در بالاترین درجات و مراحل، رسیدن به عین الجمع و فنای فی الله و مقام جمع الجمع و بقای بعد از فنا است.
در روش سمنانی، نقش شیخ در اربعین برجسته‌تر است و ذکر لفظی گفته می‌شود، به خلاف ابن عربی، که نقش شیخ را تنها در صورت عدم ضبط خیال از جانب سالک می‌داند و به ذکر معنوی در خلوت معتقد است.

کلیدواژه‌ها


منابع
1. امام صادق(ع)، جعفر ابن محمد، (1980م)، مصباح الشریعه، بیروت: موسسة الاعلمی.
2. ابن عربی، محی‌الدین، (بی تا)، الفتوحات المکیه (چهار جلدی)، بیروت: دار صادر.
3. ابن عربی، محی‌الدین، (1367)، رسائل ابن عربی، رساله‌ی اسرار الخلوه، مقدمه و تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
4. ــــــــــــــــــ ، (بی‌تا)، رساله الانوار فیما یمنح صاحب الخلوه من الاسرار، بی‌نا.
5. ابن طاووس، رضی الدین علی، (1415ق)، اقبال الاعمال، به تحقیق جواد قیومی، قم: مرکز نشر مکتب الاعلام الاسلامی.
6. احسائی، ابن ابی جمهور، (1403ق)، عوالی الآلی، قم: انتشارات کتابخانه مرعشی نجفی.
7. انصاری، خواجه عبدالله، (1372)، منازل السائرین با شرح کمال‌الدین عبدالرزاق کاشانی، قم: انتشارات بیدار.
8. بخاری، صلاح‌ ابن مبارک، (1371)، عده السالکین و انیس الطالبین، به تصحیح و مقدمه‌ی دکتر خلیل ابراهیم صاری اوغلی، تهران: سازمان انتشارات کیهان.
9. تهانوی، (بی‌تا)، کشاف اصطلاحات الفنون، استانبول(افست خیام).
10. جزایری، نعمت‌الله، (1417ق)،  نور البراهین، قم: مؤسسه‌ی نشر اسلامی.
11. خمینی، سیدمصطفی، (1376)، تفسیر القرآن الکریم، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
12. خوارزمی، کمال‌‌الدین حسین، (بی‌تا)، جواهر الاسرار و زواهر الانوار، با تصحیح محمدجواد شریعت، اصفهان: نشر مشعل.
13. سراج طوسی، (1382)، اللمع فی التصوف، ترجمه‌ی مهدی محبتی، تهران: انتشارات اساطیر.
14. سمنانی، علاءالدوله، (1366)، چهل مجلس، تصحیح نجیب‌ مایل هروی، تهران: انتشارات ادیب.
15. ــــــــــــــــــ، (1369)، «رساله نوریه»، مصنفات فارسی، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
16. ـــــــــــــــــ (1369)، «رساله فتح المبین لاهل الیقین»، مصنفات فارسی، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
17. ـــــــــــــــــ، (1369)، «رساله مالابد منه فی الدین»، مصنفات فارسی، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
18. ــــــــــــــــ، (1369)، «رساله سلوه العاشقین»، مصنفات فارسی، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
19. صدوق، محمدبن علی، (1404ق)، عیون اخبار الرضا، به تصحیح حسین اعلمی، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
20. عسقلانی، شهاب‌الدین ابن حجر، (بی تا)، فتح الباری، بیروت: دار المعرفه للطباعة و النشر، چاپ دوم.
21. فیض الاسلام، علینقی، (بی تا)، ترجمه و شرح نهج ‌البلاغه، تهران: نشر علمیه اسلامی.
22. کلینی، ابی‌جعفرمحمد، (1365)، اصول الکافی، تهران: نشر دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم.