ORIGINAL_ARTICLE
حق تعالی تنها جوهر هستی سیر تحول جوهر و عرض بر مبنای سه مرتبهی سیر فلسفی ملاصدرا
در فلسفهی مشائی ماهیات به جوهر و عرض تقسیم میشوند و چون حقتعالی ماهیت نیست، بنابراین نه جوهر است و نه عرض. اما در حکمت خاص صدرایی، نهتنها حقتعالی جوهر خوانده میشود، بلکه فراتر از آن، حقتعالی تنها جوهر هستی است. اعراض از مراتب وجود جوهر به شمار مىروند. عرض وجودى مستقل در کنار وجود جوهر نیست. رابطهی میان جوهر و عرض، عمیقتر از رابطهی میان دو شیئى است که به هم ضمیمه شدهاند. این دو، دو مرتبه از یک وجودند؛ یعنى یک وجود است که از مرتبهاى از آن، ماهیت جوهر و از مرتبهی دیگر آن، ماهیت عرض انتزاع مىشود، نه آنکه جوهر یک وجود داشته باشد و عرض وجودی دیگر و آنگاه، آن دو وجود به یکدیگر ضمیمه شده باشند. سرّ این مطلب آن است که وجود فىنفسه عرض، عین وجود عرض براى موضوعش است؛ بنابراین وجود عرض عین تعلق و ارتباط و وابستگى به وجود جوهرى است که موضوع آن است و براى چنین چیزى نمىتوان وجودى مستقل و مغایر با وجود موضوعش قائل شد، بلکه وجودش لاجرم از مراتب وجود موضوعش است و ماسوای او، هر آنچه میتوان سراغ گرفت، عرضاند. حال سخن اصلی این است که ملاصدرا بر چه اساسی به چنین موضعی دست پیدا میکند و آیا میتوان به حقتعالی عنوان جوهربودن را اطلاق کرد؟ پاسخ این است که به دلالت قرائن مختلف، ملاصدرا سه مرتبهی سیر فلسفی را تجربه کرده و در سه مبنای متمایز سخن گفته است: ۱. اصالت ماهوی؛ ۲. اصالت وجودی وحدت تشکیکی؛ و ۳. اصالت وجودی وحدت شخصی. در هر سیر فلسفی صدرا، یک نحوه از تحول در بحث جوهر و عرض صورت میگیرد؛ یکبار با گذر از اصالت ماهیت به اصالت وجود تشکیکی، ملاصدرا انقلاب جوهری خود را عرضه میدارد، بار دیگر هم با گذر از اصالت وجود وحدت تشکیکی به اصالت وجود وحدت شخصی، در بحث جوهر و عرض تحولی ارائه میدهد و بر مبنای آن، حقتعالی را تنها جوهر هستی میخواند.
https://jrt.shirazu.ac.ir/article_5711_fdc006e7cc36f46518de71af6ed7b964.pdf
2020-06-21
1
20
10.22099/jrt.2020.5711
1. حقتعالی
2. جوهرهستی
3. عرض
4. حرکت
5. تجددامثال
6. حکمت متعالیه
7. ملاصدرا
علی
بابایی
hekmat468@yahoo.com
1
گروه فلسفه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی
LEAD_AUTHOR
1. آشتیانى، جلالالدین، (۱۳۸۱)، شرح بر زاد المسافر صدر الدین محمدبنابراهیم شیرازى، قم: بوستان کتاب و انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزهی علمیه.
1
2. ابنسینا، حسینبنعبدالله، (۱۴۰۴)، الشفاء (المنطق)، قم: مکتبة آیةالله المرعشى.
2
۳. انواری، سعید؛ حسیننیا سیدجلیل، (۱۳۹۴)، «زمینهها و علل طرح نظریات فلسفی ناسازگار، در آثار ملاصدرا»، خردنامهی صدرا، شمارهی ۷۹، صص: ۳۱- ۵۶.
3
4. بابایی، علی، (1397)، «سهگانههای حکمت اسلامی و عرفان مولوی»، جاویدان خرد، شمارهی ۳۳، صص: ۳۷-۷۱.
4
5. بابایی، علی، (1395)، «نقد و تحلیل خوانش ملاصدرا از شیخ اشراق در مسألهی نور و وجود»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شمارهی اول، بهار، ص: ۶۷.
5
6. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۹۳)، رحیق مختوم، ج۱۲، قم: اسراء.
6
7. جوینى، عبدالملک، (۱۴۱۶)، الارشاد إلى قواطع الأدلة فی أول الاعتقاد، بیروت: دارالکتب العلمیة.
7
8. سعادتمصطفوی، سیدحسن، (۱۳۹۲)، «بازسازی سهمرحلهی سیر مرحلهای مبحث علیت در حکمت متعالیه»، حکمت صدرایی، دورهی ۲، شمارهی ۱، صص ۱۹ـ۳۰.
8
9. شانظری، جعفر؛ گنجور، مهدی، (۱۳۹۱)، «جوهر و تطورات آن در حکمت سینوی»، پژوهشهای هستیشناختی، شمارهی ۲، صص: ۱۵9-۱۸۵.
9
10. شکر، عبدالعلی و حامی، مرتضی، (1395)، «ملاصدرا، از تشکیک عامی تا توحید خاصی»، خردنامهی صدرا، شمارهی ۸۶، زمستان، صص: ۷۸ – ۱۰۰.
10
11. طباطبایى، سیدمحمدحسین، (۱۳۸۸)، ترجمه و شرح بدایةالحکمة، ترجمهی علی شیروانی، چاپ هشتم، قم: مؤسسهی بوستان کتاب.
11
12. طوسی، خواجه نصیرالدین، (۱۳۷۵)، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات، قم: نشر البلاغة.
12
۱3. عبودیت، عبدالرسول، (۱۳۸۹)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج۱، تهران: سمت.
13
۱4. غزالى، ابوحامد، (۱۴۰۹)، الاقتصاد فی الاعتقاد، بیروت: دارالکتب العلمیة.
14
۱5. لاهیجى، محمدجعفربنمحمدصادق، (۱۳۸۶)، شرح رساله المشاعر ملاصدرا، قم: بوستان کتاب.
15
۱6. مطهری، مرتضی، (۱۳۷۶)، درسهاى اسفار: مبحث حرکت (مجموعهآثار استاد شهید مطهری)، تهران: صدرا.
16
۱7. مطهرى، مرتضى، (۱۳۷۷)، مجموعهآثار شهید مطهرى، قم: صدرا.
17
۱8. مصباح، محمدتقى، (۱۳۸۷)، شرح نهایة الحکمة، قم: مؤسسهی آموزشی پژوهشی امام خمینی.
18
۱9. ملاصدرا، محمدبنابراهیم، (۱۹۸۱)، الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
19
20. _________________، (۱۳۵۴)، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفهی ایران.
20
21. _________________، (۱۳۶۶الف)، تفسیر القرآن الکریم، قم: بیدار.
21
22. _________________، (۱۳۶۶ب)، شرح أصول الکافی، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
22
23. __________________، (1368) ، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، قم: مکتبه المصطفوی.
23
24. _________________، (۱۳۸۷)، سه رسالهی فلسفى: متشابهات القرآن، المسائل القدسیة، اجوبة المسائل، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزهی علمیهی قم.
24
۲5. __________________، (۱۴۱۷)، الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
25
۲6. __________________، (بیتا)، ایقاظ النائمین، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفهی ایران.
26
۲7. ملاصدرا، محمدبنابراهیم؛ حائرىیزدى، مهدى، (۱۳۶۷)، آگاهى و گواهى: ترجمه و شرح انتقادى رسالهی تصور و تصدیق صدرالمتألهین شیرازى، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
27
28. منزه، مهدی و کاوندی، سحر ، (1396)، «ملاصدرا، وحدت تشکیکی یا وحدت شخصی؛ گذار ملاصدرا از وحدت تشکیکی به وحدت شخصی وجود»، حکمت صدرایی، سال پنجم، شمارهی دوم، بهار و تابستان، صص: ۱۶۹ تا ۱۸۶.
28
ORIGINAL_ARTICLE
نگاهی روششناسانه به نظریهی قرارداد اجتماعی جان لاک
هر نظریهای که در علوم انسانی مطرح میشود مبتنی بر مبانی هستیشناسی، معرفتشناسی و انسانشناسی خاصی است. شناخت این مبانی و ارتباط آنها با نظریهی مدنظر را میتوان «روششناسی بنیادین» نامید. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد روششناسی بنیادین به بررسی نظریهی قرارداد اجتماعی «جان لاک» میپردازد و تلاش میکند که ارتباط این نظریه را با مبانی هستیشناختی، معرفتشناختی و انسانشناختی لاک روشن سازد. بهلحاظ هستیشناسی، سوبژکتیویته و اومانیسم و همچنین سکولاریسم اندیشهی قرارداد اجتماعی لاک را راهبری میکند. تلفیق تجربهگرایی با نوعی مابعدالطبیعه و تضعیف عقل قدسی با قراردادن عقل در مقام داور وحی، دو مبنای مهم معرفتشناختی لاک در این نظریه است. بهلحاظ انسانشناسی نیز نگاه خوشبینانه به طبیعت انسانی در اندیشهی او تأثیرگذار بوده است. بر این اساس، نظریهی قرارداد اجتماعی لاک که بعد از دوران مدرن مطرح شده است واجد ماهیت جدیدی است؛ ماهیتی که نمایانگر نگرش جدیدی به انسان و نسبت او با جهان است؛ نگرشی که در طی آن، انسان و خواستها و امیال او محور قرار میگیرد.
https://jrt.shirazu.ac.ir/article_5720_1669215cef8ea4f829eae60f6e17ae56.pdf
2020-06-21
21
44
10.22099/jrt.2020.5720
واژگان کلیدی:1. جان لاک
2. روششناسی
3. سوبژکتیویته
4. قرارداداجتماعی
مجتبی
جاویدی
mojtabajavidi@gmail.com
1
استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شیراز
LEAD_AUTHOR
1. ارسطو، (1378)، سماع طبیعی، ترجمهی دکترمحمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
1
2. ارسطو، (1390)، سیاست، ترجمهی دکتر حمید عنایت، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.
2
3. اسفندیاری، سیمین، (1388)، «سوبژکتیویسم دکارت: نقطهی عزیمت فلاسفهی عصر جدید»، حکمت و فلسفه، سال پنجم، شمارهی اول، بهار 1388، صص: 113 - 128.
3
4. اشتراوس، لئو، (1373)، حقوق طبیعی و تاریخ، ترجمهی باقر پرهام، تهران: انتشارات آگاه.
4
5. اشتراوس، لئو ، (1396)، مقدمهای سیاسی بر فلسفه، ترجمه یاشار جیرانی، تهران: نشر آگه.
5
6. بیرو، آلن، (1370)، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمهی باقر ساروخانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات کیهان.
6
7. پارسانیا، حمید، (1390)، روششناسی انتقادی حکمت صدرایی، قم: انتشارات کتاب فردا.
7
8. پولادی، کمال، (1383)، تاریخ اندیشهی سیاسی در غرب از ماکیاولی تا مارکس، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.
8
9. توسلی، حسین، (1388)، «بررسی انتقادی مبانی سیاست در اندیشهی لاک»، نشریه علوم سیاسی، سال دوازدهم، شمارهی 48، صص: 25-61.
9
10. جاوید، محمدجواد، (1392)، نقد مبانی فلسفی حقوق بشر (جلد دوم: فلسفه اسلامی حقوق بشر)، تهران: نشر مخاطب.
10
11. حقیقت، سیدصادق، (1387)، روششناسی علوم سیاسی، چاپ دوم، قم: سازمان انتشارات دانشگاه مفید.
11
12. خسروپناه، عبدالحسین، (1382)، گستره شریعت، قم: نشر معارف.
12
13. داوری اردکانی، رضا، (1386)، درباره غرب، ویراست دوم، تهران: انتشارات هرمس.
13
14. _____________، (1383)، فرهنگ، خرد و آزادی، چاپ دوم، تهران: نشر ساقی.
14
15. ____________، (1374)، فلسفه چیست؟ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
15
16. ___________، (1373)، فلسفه در بحران، تهران: انتشارات امیرکبیر.
16
17. دلوز، ژیل، (1388)، تجربهگرایی و سوبژکتیویته؛ پژوهش در باب طبیعت انسانی بر حسب نظر هیوم، ترجمهی عادل مشایخی، تهران: نشر نی.
17
18. سجویک، پیتر، (1388)، دکارت تا دریدا، ترجمهی محمدرضا آخوندزاده، تهران: نشر نی.
18
19. شریعت، فرهاد، (1384)، مبانی اندیشه سیاسی در غرب (از سقراط تا مارکس)، تهران: نشر نی.
19
20. صانعی درهبیدی، منوچهر، (1384)، مبانی اندیشههای فلسفی (فلسفه عمومی)، تهران: انتشارات امیرکبیر.
20
21. ضیاء شهابی، پرویز، (1391)، درآمدی پدیدارشناسانه به فلسفه دکارت، تهران: انتشارات هرمس.
21
22. طالبزاده، سیدحمید، (1384)، «تحلیلی فلسفی از نسبت ریاضیات و علم جدید»، نشریه فلسفه، بهار و تابستان، شماره 10، صص: 51 - 76.
22
23. ______________، (1381)، «نگاهی به مبانی مابعدالطبیعه اراده»، نشریه فلسفه، پاییز و زمستان 1381، شمارهی 6 و 7، صص: 103 - 116.
23
24. عالم، عبدالرحمن، (1386)، بنیادهای علم سیاست، چاپ هفدهم، تهران: نشر نی.
24
25. کاپلستون، فردریک چارلز، (1387)، تاریخ فلسفه (فلسفه قرون وسطی از آگوستینوس تا اسکوتوس)، ترجمهی ابراهیم دادجو، جلد دوم، چاپ نخست، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
25
26. _________________، (1388)، تاریخ فلسفه (از هابز تا هیوم)، ترجمهی امیر جلالالدین اعلم، جلد پنجم، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
26
27. _________________، (1390)، تاریخ فلسفه (از دکارت تا لایب نیتس)، ترجمهی غلامرضا اعوانی، جلد چهارم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
27
28. کلوسکو، جورج، (1395)، تاریخ فلسفه سیاسی (جلد سوم: از ماکیاولی تا مونتسکیو)، ترجمهی خشایار دیهیمی، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
28
29. لاک، جان،(1377)، نامهای در باب تساهل، ترجمه شیرزاد گلشاهی کریم، تهران: نشر نی.
29
30. _______، (1380)، «در باب ایمان و عقل و ساحتهای متمایز آنها»، ترجمهی مصطفی ملکیان، فصلنامه نقد و نظر، دورهِی هفتم، شمارهی 27-28، صص: 2-11.
30
31. _______،(1381)، جستاری در فهم بشر، ترجمهی رضازاده شفق، چاپ دوم، تهران: انتشارات شفیعی.
31
32. _______، (1388)، رسالهای درباره حکومت، ترجمه حمید عضدانلو، چاپ دوم، تهران: نشر نی.
32
33. _______، (1391)، رسالهای درباره حکومت، با مقدمههایی از کارپنتر و مکفرسون، ترجمهی حمید عضدانلو، چاپ سوم، تهران: نشر نی.
33
34. لوین، اندرو، (1392)، طرح و نقد نظریه لیبرال دموکراسی، ترجمه و تحشیه انتقادی: سعید زیباکلام، چاپ سوم، تهران: انتشارات سمت.
34
35. ماحوزی، رضا، (1390)، انواع؛ از قراردادگرایی لاک تا خوانش استعلایی و زیباشناختی کانت، غربشناسی بنیادی، سال دوم، شماره اول، صص:71-86.
35
36. مارشال، گوردون، (1388)، فرهنگ جامعهشناسی آکسفورد، ترجمهی حمیرا مشیرزاده، تهران، انتشارات میزان.
36
37. موسوی اصل، سیدسعید، (1397)، «رویکرد سوبژکتیو به قانون در فلسفه کانت»، حکمت اسلامی، 5 (1).
37
38. وینسنت، اندرو، (1383)، نظریههای دولت، ترجمهی حسین بشیریه، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
38
39. هابز، توماس، (1385)، لویاتان، ترجمهی حسین بشیریه، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
39
40. همپتن، جین، (1385)، فلسفه سیاسی، ترجمه خشایار دیهمی، چاپ دوم، تهران: طرح نو.
40
41. هورکهایمر، ماکس، (1386)، سپیدهدمان فلسفه تاریخ بورژوایی، ترجمهی محمدجعفر پوینده، چاپ سوم، تهران: نشر نی.
41
42. Aristotle, (2000), Nicomachean Ethics, Roger Crisp, Edinburgh: Cambridge University Press.
42
43. Kant, Immanuel, (1996), "An Answer to the Question: What Is Enlightenment?" In M. J. Gregor (Ed.), Practical Philosophy (The Cambridge edition of the works of Immanuel Kant) (J. Schmidt, Trans.), Edinburgh: Cambridge University Press.
43
44. ____________, (1990), Critique of Practical Reason, Trans, T.K. Abbot, New York: Prometheus Books.
44
45. ____________, (2006), Groundwork of the Metaphysics of Morals, Translated and Edited by Mary Gregor, Edinburgh:­­ Cambridge University Press.
45
ORIGINAL_ARTICLE
زبان آنالوژیک و زبان استعاری در تفسیر صفات مشترک انسانی و الوهی در تفسیر محاسن التأویل
تفسیر صفات مشترک انسانی و الوهی از معضلات اساسی در فلسفه و کلام اسلامی است. مفسران نیز همچون فلاسفه، در تفسیر این صفات وحدت رویه ندارند و به روشهای متعددی به تفسیر پرداختهاند. جمالالدین قاسمی مفسری منتسب و مشهور به سلفیگری است که در تفسیر صفات مشترک انسانی و الوهی رویکردی خاص دارد. قضاوت دربارهی حقیقت باور قاسمی در تفسیر صفات، مشکل به نظر میرسد؛ زیرا در تفسیرش، با نقل گستردهی سخنان سلف، در صدد تصویب بیچونوچرای مکتب اثبات است؛ اما ازدیگرسو، میل وی به تأویل و صنایع ادبی (نظیر مجاز و استعاره) و علاقهاش به نظرات زمخشری و آلوسی، در تقابل با اثباتگرایی اوست. قاسمی اینکه ابنتیمیه مجاز را بهصورت جدی انکار میکند، کمرنگ جلوه میدهد و اشکال دیدگاه وی درخصوص جسمانیت ذات الهی را تخفیف میدهد و حتی بر آن است تا اختلاف میان منکران و مؤیدان مجاز را اختلافی لفظی معرفی کند. اثبات بلاکیف برخی صفات، و تأویل دیگر صفات و تمایل به نزدیککردن مکتب اثبات و تأویل، حاکی از تمایزی است که او بین این دسته از صفات قائل است و براساس تفاوت صفات، گاه با زبان استعاری و گاه با زبان آنالوژیک (یعنی تشابه در عین تفاوت) سخن میگوید.
https://jrt.shirazu.ac.ir/article_5728_2dbce864c53804c0abcc077d9643308e.pdf
2020-06-21
45
66
10.22099/jrt.2020.5728
واژگان کلیدی: 1. زبان آنالوژیک
2. زبان استعاری
3. جمالالدین قاسمی
4. صفات مشترک انسانی و الوهی
5. تفسیر محاسن التأویل
ابراهیم
حسین خانی
e.hoseinkhani24676@gmail.com
1
دانشگاه شیراز دانشکده الهیات و معارف اسلامی بخش علوم قرآن و فقه
AUTHOR
زهرا
قاسم نژاد
z_ghasemi62@yahoo.com
2
دانشگاه شیراز دانشکده الهیات و معارف اسلامی بخش علوم قرآن و فقه
LEAD_AUTHOR
1. آلوسی، محمود (بیتا)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
1
2. ابنبابویه، محمدبنعلی، (۱۳89)، التوحید، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعهی مدرسین حوزهی علمیهی قم.
2
3. ابنتیمیه الحرانی، تقیالدین، (۱۴۲۷)، درء التعارض العقل والنقل، الریاض: مکتبة الرشید - ناشرون.
3
4. ابنتیمیه، احمدبنعبدالحلیم، ۱320، الفتوی الحمویه الکبری، قاهره: دار فجر للتراث.
4
5. ابنفارس، احمد، (۱۴۲۰)، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دار الجیل.
5
۶. البریکان، عبدالله، (بیتا)، منهج شیخالاسلام ابنتیمیه فی تقریر عقیده التوحید،القاهره: دار ابنعفان.
6
۷. البوطی، محمدسعید رمضان، (۱۹۸۸)، السلفیه مرحله زمنیه مبارکه لامذهب اسلامی، دمشق: دارالفکر.
7
۸. بیهقی، احمدبنحسین، (۱۴۱۷)، کتاب الاسماء و الصفات، بیروت: دار الجبل.
8
۹. پترسون، مایکل، (۱۳۸۸)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمهی احمد نراقی، چاپ ششم، تهران: انتشارات طرح نو.
9
۱۰. جصاص، احمدبنعلی، (۱۴۰۵)، احکام القرآن (جصاص)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
10
۱۱. جوهری، اسماعیلبنحماد، (۱۹۹۰)، الصحاح، تحقیق: احمد عبدالغفور عطار، چاپ چهارم، بیروت: دارالعلم للملایین.
11
۱۲. حلی، حسنبنیوسف، (۱۳۸۲)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد (قسم الالهیات)، قم: مؤسسهی امام صادق.
12
۱۳. راغب اصفهانى، حسینبنمحمد، (۱۴۱۲)، مفردات ألفاظ القرآن، محقق: صفوان عدنان داوودى، بیروت: دار الشامیه.
13
۱۴. رحیمیان، سعید، (۱۳۹۷)، «بررسی تطبیقی صفات الهی از منظر توماس آکویناس و خواجه نصیرالدین طوسی (مقایسهی نظریهی آنالوژی و اشتراک معنوی تشکیکی)»، فصلنامهی اندیشهی دینی دانشگاه شیراز، شمارهی ۶۹، صص: ۷۷ ـ ۱۰۰.
14
۱۵. زمخشری، محمودبنعمر، (۱۴۰۷)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
15
۱۶. سبحانی تبریزی، جعفر، (۱۳۸۱)، الانصاف فی مسایل دام فیه الخلاف، قم: مؤسسهی امام صادق.
16
۱۷. شادپور، میثم؛ واعظی، احمد، (۱۳۹۵)، «آنالوژی اقسام و مبانی آن، بررسی دیدگاه آکوئیناس و ابنسینا»، فصلنامهی فلسفه و الاهیات، شمارهی دوم، صص: ۴ـ۳۰.
17
۱۸. شنقیطی، محمدامین، (بیتا)، منع جواز المجاز فی المنزل للتعبد والإعجاز، جده: دار عالم الفوائد.
18
۱۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (۱۴۱۷)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزهی علمیهی قم.
19
۲۰. عبدالباقی، محمد فؤاد، (۱۳۸۷)، المعجم المفرس لألفاظ القرآن الکریم، بیروت: دار الفکر.
20
۲۱. علاونه، احمد، (۱۳۹۰)، العلماء العرب المعاصرون و مأل مکتباتهم، بیروت: دار البشائر الاسلامیه.
21
۲۲. علیوی، ابنخلیفه، (بیتا)، عقیده السلف و الخلف فی ذات الله و صفاته و افعاله، دمشق، مکتب زیدبنثابت.
22
۲۳. الغنیمی، عبدالله، (۱۹۹۴)، عقیده الحافظبنکثیر بین التفویض و التأویل، دمام: دار الاخلاء.
23
۲۴. قاسمى، محمدجمالالدین، (۱۴۱۸م.)، محاسن التأویل، تحقیق محمدباسل عیونالسود، بیروت: دار الکتب العلمیه.
24
۲۵. القاضی، احمدبنعبدالرحمن، (۲۰۰۳)، مذهب اهلالتفویض فی نصوص الصفات، چاپ دوم، قاهره: دار ابنالجوزی.
25
۲۶. قصبی، زلط، (۱۴۳۳)، مباحث فی علوم القرآن، بیجا: دار الصحابه.
26
۲۷. مظفر، محمدحسن، (۱۴۲۲)، دلائل الصدق لنهج الحق، قم: مؤسسهی آلالبیت.
27
28. Aquinas, Thomas, (1955 – 57), Summa Contra Gentiles, Edited, with English, Especially Scriptural References, updated by Joseph Kenny, O.P, New York: Hanover House.
28
29. Davis, Brian, (1985), Thinking about God, London: Chapman.
29
30. Gendlin, Eugene T., (2012), Line Commentary on Aristotle's De Anima, New York: The Focusing.
30
31. Gilson, Etien, (1966), Thomism, New York: Pontifical Institute of Mediaeval Studies
31
32. Mondin, Battista, (1963), The Principle of Analogy in Protestant and Catholic Theology, Netherlands:The Hague
32
ORIGINAL_ARTICLE
تبیین مفهوم زندگی و نقش آن در معناداری زندگی با تأکید بر دیدگاههای صدرالمتألهین شیرازی
پاسخ به پرسش از معنای زندگی که ممکن است هر انسانی در دوران حیات خود بارها با آن مواجه شود نقشی اساسی و بیبدیل در نوع زیستن و انتخاب شیوهای مناسب در زندگی انسانها دارد. ارائهی نظریه و دیدگاهی شایسته و درخور دفاع در باب «زندگی معنادار و مؤلفههای آن» یکی از دغدغههای اساسی بسیاری از فیلسوفان و اندیشمندان در چند دههی اخیر بوده است. دستیابی به پاسخی مناسب به این مسأله، متوقف بر درک حقیقت انسان و زندگی انسانی است. در این مقاله، با تبیین مفهوم و حقیقت زندگی انسانی بر اساس دیدگاههای صدرالمتألهین شیرازی، تأثیر تصویر دقیقی از «زندگی» در معناداری زندگی نشان داده میشود و از همین رهگذر به شاخصههای معناداری و بیمعنایی زندگی پرداخته خواهد شد. صدرالمتألهین انسان را موجودی مرکب ـ به نحو ترکیب اتحادی ـ از نفس و بدن میداند. او حیات را در سه معنای عام، خاص و اخص به کار میبرد. تمایز انسان از سایر موجودات در حیات اخص است که مبتنی بر ویژگیهای انسان از جمله عقل و اراده میباشد و به همین دلیل معنای زندگی را باید در همین مرتبه جستوجو کرد.
https://jrt.shirazu.ac.ir/article_5730_35229198f7e74098c1247366011833dc.pdf
2020-06-21
67
86
10.22099/jrt.2020.5730
واژگان کلیدی: 1. معنای زندگی
2. ملاصدرا
3. اراده
4. مرگ
محمد قائم
عابدی
qaemab@gmail.com
1
دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
امیر عباس
علیزمانی
amir_alizamani@ut.ac.ir
2
دانشیار دانشگاه تهران
AUTHOR
احد فرامرز
قراملکی
ghmaleki@ut.ac.ir
3
استاد و مدیرگروه فلسفه اخلاق دانشگاه تهران
AUTHOR
1. قرآن کریم.
1
2. استیس، والتر تی، (1382)، «در بی معنایی معنا هست»، ترجمه اعظم پویا، نقد و نظر، شماره29و 30، بهار و تابستان، صص:108- 123.
2
3. اسدی، محمدرضا، (1386)، «مرگ از منظر ملاصدرا»، قبسات، شمارهی 46، زمستان، صص25-48.
3
4. ایگلتون، تری، (1396)، معنای زندگی، ترجمهی عباس مخبر، تهران: نشر بان.
4
5. بیات، محمدرضا، (1394)، دین و معنای زندگی در فلسفه تحلیلی، چاپ دوم، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
5
6. تامسون، گرت، (1394)، معنای زندگی، ترجمهی غزاله حجتی و امیرحسین خداپرست، تهران: نشر نگاه معاصر.
6
7. خلیلی، مصطفی، (1390)، «معنای زندگی از نگاه علامه طباطبایی»، فصلنامهی اسراء، سال چهارم، شمارهی دوم، پیاپی دهم، زمستان، صص: 77 - 107.
7
8. دورانت، ویل، (1398)، درباره معنی زندگی، ترجمهی شهابالدین عباسی، چاپ بیست و پنجم، تهران: کتاب پارسه.
8
9. دهخدا، علی اکبر، (1373)، لغتنامه، ج 8، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
9
10. دهقانپور، علیرضا، (1393)، حکمت صدرایی و معنای زندگی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
10
11. شعیری، محمد بن محمد، (بیتا)، جامع الأخبار، نجف: مطبعه حیدریه.
11
12. شیروانی، علی،(1374)، ترجمهو شرح بدایه الحکمه، ج4، چاپ دوم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزهعلمیه قم.
12
13. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (ملاصدرا)، (1302)، مجموعه الرسائل التسعه، قم: مکتبه المصطفوی.
13
14. ـــــــ ، (1354)، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
14
15. ـــــــ ، (1360)، أسرار الآیات و أنوار البینات، تصحیح محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
15
16. ـــــــ ، (1363)، مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
16
17. ـــــــ ، (1366)، تفسیر القرآن الکریم، ج 1 - 7، چاپ دوم، قم: بیدار.
17
18. ـــــــ ، (1378)، المظاهر الالهیه فی اسرار العلوم الکمالیه، تصحیح و مقدمه سیدمحمد خامنهای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
18
19. ـــــــ ،(1381)، کسر اصنام الجاهلیه، تصحیح و مقدمه محسن جهانگیری، تهران:بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
19
20. ـــــــ ، (1383)، شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، ج 1 - 4، تهران: مؤسسهی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
20
21. ـــــــ ، (1386)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تحقیق سیدجلالالدین آشتیانی، ویرایش دوم، چاپ چهارم، قم: بوستان کتاب.
21
22. ـــــــ ،(1428)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ج 1 - 9، چاپ دوم، قم: طلیعه نور.
22
23. ـــــــ ، بیتا، ایقاظ النائمین، تصحیح دکتر محسن مؤیدی، تهران: مؤسسهی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
23
24. صلواتی، عبدالله؛ خادمی، عینالله؛ پوراکبر، لیلا، (1397)، «تحلیل تکثر معنای زندگی در فلسفهی ملاصدرا»، جستارهای فلسفه دین، سال هفتم، شماره اول، بهار و تابستان، صص: 67 - 90.
24
25. طباطبایی، محمدحسین، (1417)، نهایه الحکمه، چاپ چهاردهم، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
25
26. ـــــــ ، (1419)، بدایه الحکمه، چاپ شانزدهم، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
26
27. علیزمانی، امیرعباس، (1386)، «معنایِ معنای زندگی»، نامهی حکمت، سال پنجم، شماره 1، بهار و تابستان، صص: 59 - 89.
27
28. قوانلو، فاطمه؛ ناجی اصفهانی، حامد و افشار کرمانی، عزیزالله، (1396)، «مرگ از نظر ملاصدرا در نگره تفسیر فلسفی تعابیر موت و نفس»، پژوهش دینی، شماره 35، پاییز و زمستان، صص: 107 - 120.
28
29. کاتینگهام، جان، (1393)، معنای زندگی، ترجمهی امیرعباس علیزمانی و مریم دریانی اصل، تهران: مؤسسهی انتشارات حکمت.
29
30. کلینى، محمدبنیعقوببناسحاق، (1429)، الکافی، ج 1، قم: دار الحدیث.
30
31. متز، تدئوس، (1382)، «آثار جدید درباره معنای زندگی»، ترجمهی محسن جوادی، نقد و نظر، شماره 29 و 30، بهار و تابستان، صص: 266 - 313.
31
32. مجلسی، محمدباقر، (1403)، بحار الانوار، ج 18 و 68، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
32
33. محمدی احمدآبادی، احمد، (1395)، «معناداری و بیمعنایی زندگی»، حکمت اسلامی، سال سوم، شماره3، پاییز، صص: 155 - 177.
33
34. معین، محمد، (1360)، فرهنگ فارسی (متوسط)، ج 2، چاپ چهارم، تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
34
35. نصری، عبدالله، (1395)، «تحلیل معنا در معنای زندگی»، ذهن، شماره 67، پاییز، صص: 103 - 122.
35
36. هنفلینگ، اسوالد، (1397)، در جستوجوی معنا (چگونه زندگی کنیم؟)، ترجمهی امیرحسین خداپرست و غزاله حجتی، چاپ سوم، تهران: نشر کرگدن.
36
37. یالوم، اروین، (1397)، رواندرمانی اگزیستانسیال، ترجمهی سپیده حبیب، چاپ یازدهم، تهران، نشر نی.
37
38. یانگ، جولیان، (1397)، فلسفه قارهای و معنای زندگی، ترجمه بهنام خداپناه، چ.2، تهران: انتشارات حکمت.
38
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل مسألهی حقانیت و نجات براساس رویکرد تشکیکی
درباب چگونگی حقانیت و نجات از منظر ادیان، عمدتاً سه رویکرد انحصارگرایی، شمولگرایی و کثرتگرایی مطرح هستند که هریک مزایا و معایب خودش را دارد. رویکرد تشکیکی بدیل جدیدی است که مطرح میشود و تلاش دارد تا ضمن عاریبودن از مشکلات نظریات مزبور، مزایای آنها را هم داشته باشد. البته بین این رویکرد و شمولگرایی دینی، بهویژه در سنت اسلامی، شباهت بسیاری وجود دارد، ولی لزوماً یکی نیستند. در این رویکرد، شناخت حقیقت مطلق الهی و کلیت آموزههای ادیان و نیز گشودگی راه سعادت و نجات، به طریق تشکیکی تبیین میشود، بهاینصورت که همهی ادیان الهی و گاه برخی ادیان غیرالهی، از حقیقت مطلق و طریق نجات، بهطور تشکیکی و سلسلهوار بهرهمندند، با این تفاوت که هر دین متأخر الهی، مانند اسلام، کمالات ادیان پیشین را دارد و حاوی برخی آموزههای جدیدی است که ممکن است در ادیان قبلی وجود نداشته باشند؛ علاوهبر اینکه همهی ادیان الهی، بهویژه در سطح باورهای بنیادی، بیشترین اشتراک تشکیکی را دارند. پس به تناسب بهرهمندی تشکیکی پیروان ادیان از حقیقت، راه نجات هم برای آنان گشوده است. در این زمینه، با استناد به قرآن، مؤلفههایی چون وحدت تشکیکی در وحی، صراط مستقیم، حقیقت تشکیکی اسلام، تنوع باورهای دینی و نیز اهمیت صفات جمال و رحمانیت الهی میتوانند تبیینکنندهی ویژگی منطقی رویکرد تشکیکی به مسألهی حقانیت و نجات باشند. در این مقاله، ضمن اینکه یافتن رویکردی کارآمد برای پاسخگویی منطقی به پرسش حقانیت و نجات از منظر ادیان، مهم شمرده شده است، تلاش شده تا رویکرد تشکیکی به محک آزمون گذاشته شود.
https://jrt.shirazu.ac.ir/article_5731_8b63343f24e74d5821622cd5957ea105.pdf
2020-06-21
87
108
10.22099/jrt.2020.5731
واژگان کلیدی: 1. حقانیت
2. نجات
3. رویکرد تشکیکی
4. اسلام
5. صراط
6. تعدد ادیان
7. شمولگرایی
قدرت الله
قربانی
qorbani48@gmail.com
1
عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی
LEAD_AUTHOR
۱. اسماعیلزاده، ایلقار، (۱۳۹۰)، «بررسی پلورالیسم نجات از نگاه قرآن»، بینات، شمارهی ۶۹، صص: ۲۰۴ـ۲۲۳.
1
۲. بازرگان، مهدی، (۱۳5۰)، دین و تمدن، تهران: انتشارات بعثت.
2
۳. جوادیآملی، عبدالله، (۱۳87)، منزلت عقل در هندسهی معرفت دینی، قم: نشر اسراء.
3
۴. حسینیشاهرودی، سیدمرتضی، (۱۳۹2)، «بررسی و نقد انحصارگرایی مسیحی»، مطالعات اسلامی، شمارهی ۹۰، صص: ۵۳ - ۷۶.
4
۵. حسینی، سیدحسن، (۱۳۹3)، پلورالیزم دینی یا پلورالیزم در دین، تهران: انتشارات سروش.
5
۶. رشاد، علیاکبر (۱۳۸۶)، «منطق اکتشاف دین و فلسفهی معرفت دینی»، در: فلسفهی دین و کلام جدید، به کوشش محمدصفر جبرئیلی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
6
۷. ریچاردز، گلین، (۱۳84)، رویکردهای مختلف به پلورالیزم دینی، ترجمهی رضا گندمی نصرآبادی و احمدرضا مفتاح، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
7
۸. سروش، عبدالکریم، (۱۳75)، فربهتر از ایدئولوژی، تهران: مؤسسهی فرهنگی صراط.
8
۹. سروش، عبدالکریم، (۱۳77)، صراطهای مستقیم، تهران: مؤسسهی فرهنگی صراط.
9
۱۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (۱97۰)، المیزان فی التفسیر القرآن، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
10
۱۱. قدردان قراملکی، محمدحسن، (۱۳89)، قرآن و پلورالیزم، چاپ دوم، تهران: کانون اندیشهی جوان.
11
۱۲. قربانی، قدرت الله، (۱۳۹3)، «عقلانیت تشکیکی نظام باورهای دینی»، پژوهشهای اعتقادی کلامی، شمارهی ۱۴، صص: ۱۰۳ - ۱۲۸.
12
۱۳. گرجیان، محمدمهدی؛ اسماعیلزاده، ایلقار، (۱۳89)، «نقد و بررسی پلورالیسم حقانیت از نگاه قرآن کریم»، طلوع، شمارهی ۳۴، صص: ۶۹ - ۹۸.
13
۱۴. ملاصدرا، صدرالمتألهین، (۱۳6۰)، الشواهد الربوبیه، تصحیح سیدجلالالدین آشتیانی، تهران: نشر دانشگاهی.
14
۱۵. ملاصدرا، صدرالمتألهین، (۱۳66)، تفسیر قرآن کریم، ج ۱- ۷، قم: انتشارات بیدار.
15
۱۶. هیک، جان، (۱۳86)، مباحث پلورالیسم دینی، ترجمهی عبدالرحیم گواهی، تهران: نشر علم.
16
ORIGINAL_ARTICLE
بستار فیزیکی و فاعلیت الهی
در این مقاله در ابتدا با بیان تاریخی شکلگیری نگاه علمی جدید، مسألهی تعارض نگاه علمی با فاعلیت الهی طرح میشود و در ادامه، انواع رویکردها به مسألهی فاعلیت الهی و نگاه علمی جدید معرفی میشود. پس از آن با تبیین چیستی بستار فیزیکی (Physical Closure) که یکی از ارکان متافیزیکی مهم علم جدید است، نشان داده خواهد شد که این مفهوم مهمترین مانع متافیزیکی در زمینهی ارتباط مؤثر خداوند و جهان است و با پذیرش آن نمیتوان از ارتباط فعالانهی خداوند و جهان سخن گفت. پس از این تبیین، بهطور خاص راهکار پلنتینگا در رفع تعارض نگاه علمی و فاعلیت الهی بررسی میشود و سپس رویکرد نوین دانشمندان خداباوری بررسی و ارزیابی میشود که قصد دارند فاعلیت الهی را ذیل قوانین نامتعین طبیعی بگنجانند. با بررسی این رویکردها نشان داده میشود که هیچیک در مواجهه و نقد مناسب بستار فیزیکی موفق نیستند و در پایان، ارادهی آزاد و آگاه انسانی، رکنی محکم برای نقض بستار فیزیکی معرفی میشود.
https://jrt.shirazu.ac.ir/article_5734_d4a1245c6c5572b2bb1214c28c53b96c.pdf
2020-06-21
109
130
10.22099/jrt.2020.5734
واژگان کلیدی: 1. بستار فیزیکی
2. فاعلیت الهی
3. علیت ذهنی
4. فیزیکالیسم
نیما
نریمانی
narimani.nima@gmail.com
1
گروه فلسفه دین، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران
AUTHOR
عبدالرسول
کشفی
akashfi@ut.ac.ir
2
استادیار دانشکده الهیات دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
امیر عباس
علیزمانی
amir_alizamani@ut.ac.ir
3
دانشیار دانشگاه تهران
AUTHOR
۱. باربور، ایان، (1392)، دین و علم، ترجمهی پیروز فطورچی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
1
2. Barbour, Ian, (2009), “Five Models Of God and Evolution” In: Philosophy, Science and Divine Action, F. LeRon Shults, Nancey C. Murphy, and Robert J. Russell (eds.). Philosophical Studies in Science and Religion, v. 1. Leiden; Boston: Brill.
2
3. Carroll, William E., (2008), “Divine Agency, Contemporary Physics and the Autonomy of Nature”, The Heythrop Journal, 49 (4), Pp. 582–602.
3
4. Chapp, Larry S, (2013), The God of Covenant and Creation: Scientific Naturalism and Its Challenge to the Christian Faith, London; New York: Bloomsbury.
4
5. Clayton, Philip, (2004), “Natural Law and Divine Action: The Search for an Expanded Theory of Causation” Zygon(r), 39 (3), Pp. 615–36. https://doi.org/10.1111/j.1467-9744.2004.t01-1-00605.x.
5
6. Dardis, Anthony, (2008), Mental Causation: The Mind-Body Problem, New York: Columbia University Press.
6
7. Gibb, S. C., (2013), “Introduction”, In: Mental Causation and Ontology, S. C. Gibb, E. J. Lowe, and Rögnvaldur D. Ingthorsson (eds.), Oxford: Oxford University Press.
7
8. Jones, Kile, (2008), “The Causal Closure of Physics: An Explanation and Critique”, World Futures, 64 (3), Pp. 179–86, https://doi.org/10.1080/02604020701807400.
8
9. Kim, Jaegwon, (1997), “XIV-Does the Problem of Mental Causation Generalize?”, Proceedings of the Aristotelian Society, 97 (3), Pp. 281–97, https://doi.org/10.1111/1467-9264.00017.
9
10. Koperski, Jeffrey, (2015), The Physics of Theism: God, Physics, and the Philosophy of Science, Hoboken, New Jersey: Wiley Blackwell.
10
11. Marcus, Eric, (2005), “Mental Causation in a Physical World”, Philosophical Studies, 122 (1), Pp. 27–50, https://doi.org/10.1007/s11098-005-2204-x.
11
12. Nelson, Jams S., (1995), “Divine Action: Is It Credible?”, Zygon, 30 (2), Pp. 267–80, https://doi.org/10.1111/j.1467-9744.1995.tb00069.x.
12
13. Papineau, David, (2001), “The Rise of Physicalism”, In: Physicalism and Its Discontents, Carl Gillett and Barry Loewer (eds.). Cambridge; New York: Cambridge University Press.
13
14. ———, (2009), “The Causal Closure of the Physical and Naturalism”, In: The Oxford Handbook of Philosophy of Mind, Ansgar Beckerman, McLaughlin Brian, and Sven Walter (eds.), New York: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199262618.003.0003.
14
15. ———, (2013), “Causation Is Macroscopic but Not Irreducible.” In: Mental Causation and Ontology, S. C. Gibb, E. J. Lowe, and Rögnvaldur D. Ingthorsson (eds.), Oxford: Oxford University Press.
15
16. Plantinga, Alvin, (2008), “What Is ‘Intervention’?”, Theology and Science, 6 (4), Pp. 369–401. https://doi.org/10.1080/14746700802396106.
16
17. ———, (2011), Where the Conflict Really Lies: Science, Religion, and Naturalism, London: Oxford University Press.
17
18. Polkinghorne, John, (1998), Belief in God in the Age of Science, Yale: Yale University Press.
18
19. ———, (2000), “Science and Theology in the Twenty-First Century.” Zygon, 35 (4), Pp. 941–53.
19
20. ———, (2005), Science and Providence, Philadelphia and London: SPCK Templeton Foundation Press.
20
21. ———, (2007), “Space, Time and Causality”, Zygon, 41 (4), Pp. 975–84.
21
22. Russell, Robert J., (2000), “Introduction”, In: Chaos and Complexity: Scientific Perspectives on Divine Action, Nancey C. Murphy, A. R. Peacocke, and Robert J. Russell (eds.), 2nd ed., Series on Scientific Perspectives on Divine Action, Vatican City State: Vatican Observatory; Berkeley: Center for Theology and the Natural Sciences.
22
23. Shults, F. LeRon, (2009), “A Philosophical Introduction to ‘Divine Action”, In: Philosophy, Science and Divine Action, Nancey C. Murphy, Robert J. Russell, and F. LeRon Shults (eds.), Philosophical Studies in Science and Religion, v. 1, Leiden; Boston: Brill.
23
24. Silva, Ignacio, (2011), “Thomas Aquinas Holds Fast: Objections to Aquinas within Today’s Debate on Divine Action: objections to Aquinas within today’s debate on divine action”, The Heythrop Journal, 54 (4), Pp. 1–10.
24